یاسر روشن
وقتی برای اولین بار نمودار نرخهای اهدای عضو در کشورهای اروپایی منتشر شد، محققان تصور کردند باید تفاوت فرهنگی، مذهبی یا سطح رفاه دلیل اصلی باشد. اما نتیجه حیرتانگیز بود:
- آلمان، هلند، دانمارک → بین ۴٪ تا ۱۵٪
- سوئد، بلژیک، اتریش، اسپانیا → ۹۰٪ به بالا
چرا؟ فقط به خاطر یک چیز: در گروه اول، فرمها نوشتهاند: «اگر میخواهید اهداکننده باشید، اینجا را علامت بزنید.» (پیشفرض: خیر)
در گروه دوم، فرمها نوشتهاند: «اگر نمیخواهید اهداکننده باشید، اینجا را علامت بزنید.» (پیشفرض: بله)
همین یک چکباکس کوچک بین ۴٪ و ۹۹٪ تفاوت ایجاد کرد.
یعنی انتخاب نکردن، خودش یک انتخاب است، و معمولاً بزرگتر از چیزی که فکر میکنیم.
اثر پیشفرض
ما اغلب فکر میکنیم کنترل زندگیمان را در دست داریم، ولی بخش بزرگی از مسیر زندگی، نه با انتخابهای آگاهانه، بلکه با «پیشفرضهایی» شکل میگیرد که هرگز آنها را زیر سؤال نبردهایم.
روانشناسان شناختی میگویند مغز انسان برای صرفهجویی انرژی، در ۳۰ تا ۴۰٪ تصمیمها اصلاً «فکر» نمیکند. بلکه از Default Mode استفاده میکند؛ یعنی الگویی که از گذشته یاد گرفتهایم و بدون بررسی تکرارش میکنیم.
مثالهای روزمره
- در Uber معمولاً ارزانترین مسیر «پیشفرض» انتخاب میشود.
- در Amazon اولین محصول پیشنهادشده بیشترین فروش را دارد—نه بهترین کیفیت.
- در اپلیکیشنهای موسیقی مثل Spotify، آهنگهایی که «بهصورت خودکار» پلی میشوند بیشترین مصرف را دارند، نه چیزی که ما جستجو میکنیم.
اثر پیشفرض در تصمیمهای سلامتی
در مطالعهای در Columbia University: وقتی بیمههای درمانی بهصورت پیشفرض گزینهٔ «بررسی سالانه سلامت» را فعال کردند، میزان مراجعه به پزشک ۲ برابر شد. همان خانوادهها، همان افراد، همان سبک زندگی، فقط یک پیشفرض فعال شده بود.
پسانداز بازنشستگی
یکی از معروفترین مطالعات Behavioral Economics نشان داد: وقتی افراد باید بهصورت فعال پسانداز بازنشستگی را انتخاب کنند، نرخ مشارکت بین ۲۰ تا ۳۰٪ است. اما وقتی گزینه پیشفرض این باشد که “شما عضو هستید مگر اینکه انصراف دهید”، نرخ مشارکت به ۸۰ تا ۹۰٪ میرسد. این یعنی آینده مالی خیلی از مردم، بیشتر محصول «پیشفرض بانک» است تا برنامهریزی شخصی.
یک مثال آشنا: چرا همیشه به کافهای میرویم که قبلاً رفتیم؟
نه لزوماً بهترین است، نه نزدیکترین، نه ارزانترین. اما مغز میگوید: «وضعیت فعلی امنترین است.» به این میگویند Status Quo Bias — برادرِ نزدیک اثر پیشفرض. همین bias است که باعث میشود:
- همان مسیر همیشگی را سر کار برویم،
- همان برند همیشگی را بخریم،
- همان نوع رابطه را تکرار کنیم،
تغییر زندگی = تغییر پیشفرضها
گاهی برای تغییر بزرگ لازم نیست کار بزرگی بکنیم. کافیست پیشفرض را تغییر دهیم.
جمعبندی
اگر زندگیتان تغییری نکرده، شاید نه به خاطر اینکه انتخابهای اشتباه کردهاید، بلکه چون پیشفرضهایتان را عوض نکردهاید. به قول ریچارد تالر، برنده نوبل اقتصاد رفتاری: “If you want better choices, change the default.”
گاهی کوچکترین تغییر، فقط یک چکباکس، میتواند مسیر زندگی را عوض کند.